تحلیل سکانس های ابتدایی فیلم ادیسه فضایی 2001 / مطالعات سینمایی

the dawn of man

تیتراژ فیلم در فضا و مکانی کاملا تاریک  و از سطح سیاره­ای در نمای نزدیک آن شروع می­شود. در آن سیاره  با اینکه نوری وجود ندارد  اما از نشانه ها و ویژگی هایی که بر سطح آن موجود است  میتوان فهمید که "ماه" است و در فاصله­ای نه چندان دور از آن شاهد پدیدار شدن سیاره­ای دیگر  همراه با طلوع خورشید در کنار آن هستیم و نور خورشید فضای موجود  را روشن کرده و به همرا ه آن ستاره های فراوانی در فضا دیده می­شود ودر این حین نام فیلم بر تصویر  ظاهر می­شود از تمامی این نشانه ها خصوصا نام فیلم میتوان دریافت که موضوع و داستان اصلی فیلم کاملا بر محور این عناصر است.

 

در ابتدای فیلم نماهای(لانگ شات) چندی از مناطقی کاملا بیابانی، صخره های بلند و مرتفع و خشک در هنگام غروب و طلوع خورشید نشان داده میشود که همگی با تم رنگ گرم نارنجی و زرد که خود گویای گرما و فضای طاقت فرسای بیابانی است که گویی قصد به تصویر کشیدن نوعی زندگی سخت و همراه رنج را دارد در نمای آخرِ  خودنمایی­های این فضا، صحنه­ای را می­بینیم که در آن اسکلتی وجود داردکه در لحظه  اول به اسکلت انسان شباهت دارد اما در نمای بعد با دیدن میمون­های در حال غذا خوردن متوجه این موضوع می­شویم که اسکلت متعلق به این حیوان بوده است و شاید قصد کارگردان از ارائه این تصویر در همان ابتدا سعی در نشان دادن شباهت بیش از اندازه میمون ها و انسان ها از جنبه بیولوژیکی و ساختمانی بدن جدا از خلق و خوهای رفتاری آن ها است. واین موضوع که محل تولد انسان ها درهمین بیابان ها و به نوعی در همین «نیستی» است و او از این نیستی آغاز میکند.

اولین صحنه به تصویر کشیده شده  از میمون ها لحظه ی غدا خوردن دوتا از آن ها نه در کنار هم بلکه پشت به هم است و بعد از آن شاهد نوعی زیست قبیله ای مانند میان این حیوانات هستیم. زندگی مسالمت آمیز میمون­ها با نوعی دیگر از حیوانات و کشمکش های میان خود و همان حیوانات بر سر یافتن و خوردن غذا. در نمایی دیگر پدیده­ی تاثیرگزار و مهم دیگری از این نوع زندگی یعنی وجود یک خطر و دشمن که در اینجا یوزپلنگ وحشی است را میبینیم که با حمله ی خود و کشتن یک میمون، چرخه ی معمول طبیعت را نشان می­دهدحتی در یک سکانس همان یوزپلنگ را به همراه گورخری کشته شده بر بالای غاری که میمون ها شب در آن ساکن هستند میبینیم و دوربین در نمایی نزدیک چهره های منقلب و نگران و نگاه های خیره به بالای آن ها را نشان میدهد که در اینجا نیز همان احساس ترس و  وحشت  هنگام خطر و تلاش برای زندگی جمعی و بقای خود و خانواده را شاهد هستیم.

در دیگر سکانسی از این فیلم که خیلی مهم و بیان کننده ی بسیاری از مفاهیم و صفات مشترک میان انسان و حیوانات (صفات حیوانی انسان­ها) را نشان میدهد صحنه ی حمله ی دیگر میمون ها( یا به نوعی «قبیله­»ی میمون­های دیگر) به این میمون­ها هنگام نوشیدن آب است. تمامی کشمکش ها و درگیری آن­ها برای به دست آوردن چاله­ کوچکی از آب در بیابان و نحوه­ی دفاع آن ها از آب به نحوی که هردو گروه آن را حق مسلم و طبیعی خود می­دانند ما را به یاد جنگ و نزاع ِ انسان های در عصر حاضر  کم و بیش بر سر همین دست مسائل، غدا، آب، نفت، منابع و منافع، قدرت، برتری و... می­اندازد و همچنین  همین صحنه را میتوان یادآور نظریه داروین وتطور انسان ها  دانست و دراین لحظه،  این احساس به مخاطب منتقل می­شود که تمامی این اتفاقات و صحنه­ها روایت کننده­ی آغاز زیست انسان ها در ابتدا بوده است.

تا اینجا همه چیز آرام و معمول و کاملا طبیعی و مطابق با غرایز  میگذرد تا اینکه شی­ای بیگانه و کاملا ناآشنا در میان آن ها پدیدار می­شود و ناآرامی، ترس و احساس تهدید از سوی شی بیگانه در میمون ها بیشتر و بیشتر. یکی از میمون ها با احتیاط فراوان ابتدا  آن شی را که گویا سنگی سیاه و صاف و صیقل خورده است لمس میکند و حتی مزه می­کند و سپس تمامی میمون­ها دست به این تجربه جدید میزنند و آن را لمس میکنند. در این لحظه دوربین از نمای پایین سنگ  رو به سوی آسمان از آن فیلمبرداری میکند که احساس عظمت و بزرگی سنگ سیاه ِصیقل خورده را به مخاطب منتقل می­کند به خصوص که یک طرف آن خورشید و در طرف دیگر آن ماه قرار دارد، گویی قدرتی برابر و هم سطح آن­ها دارد.در این لحظه موسیقی نیز به القای این احساس کمک کرده و با ریتم تند و حماسی­گونه ی خود در پی اثبات این عظمت خفته در سنگ سیاه است.

زندگی معمول میمون­ها دوباره شروع می­شود اما در سایه وجود شی بیگانه. میمون­های علف­خوار طبق عادت همیشگی خودت مشغول یافتن غذا هستند تا یکی از آن ها که تنها هم شده است تکه ای از استخوان اسکلت حیوانی را برمیدارد و با موسیقی آغازین فیلم(که گویی شروعی جدید برای این نسل است) شروع به خرد کردن اسکلت میکند و در نمای کلوزآپ دست او که تکه استخوان بزرگ را حمل میکند در همان حین حیوانات ضعیفتری که تا دیروز به صورت مسالمت آمیز با آن­ها زندگی می­کردند بر زمین می افتند و همانطور که طبیعت موجودات ضعیف را حذف می­کند و این در ذات بشر همیشه بوده و هست، قرار است جوامع ضعیف تر توسط قدرت­های برتر نابود شوند و در اینجا و لحظاتی بعد میمون در تنهایی و پنهانی در حالی که در یک دستنش تکه استخوان که دیگر ابزار و سلاحی برای او محسوب میشود (ابزاری برای خشونت) و در دست دیگرش تکه ای گوشت است مشغول خوردن آن می­شود و به همین صورت روزها و شب های بعد  همگی میمون ها در حالی که یک تکه استخوان در دست دارند در حال خوردن گوشت هستند.

و در سکانس آخر این قسمت دوباره کشمکش و درگیری بین دو قبیله میمون بر سر آب را می­بینیم با این تفاوت گروهی که دفعه ی قبل مغلوب شده بودند این سری با در دست داشتن ابزارهای خود به عنوان سلاح، جرات و شجاعت جلو رفتن و دفاع قاطع از آب را دارند و حتی در آخر با استفاده از ابزار خود به سرگروه قبیله روبه رو حمله کرده و اورا از می­کشند . تمامی این صحنه ها روایت کننده تحول و تغییر اجداد انسان ها با استفاده از ابزار و احساس تجربه گرایانه آن ها است که در ابتدا باعث دسترسی انسان­ها  به نیازهای اولیه و در آخر با همان احساس سال ها بعد باعث دسترسی و کشف ستارگان شد که با پرت شدن تکه استخوان( ابزار خشونت) در یک نما و کات آن به نمای بعدی و تبدیل آن به سفینه فضایی( وسیله ای که از کشتن انسان­ها لذت می­برد) این موضوع را کاملا درک می­کنیم.